Быховский район. Историческая справка

Первые люди появились на Быховской земле с началом отступления ледника, граница которого со времени последнего ледникового периода проходила по территории нашей страны. Обнаруженные на Быховщине археологические памятники относятся к эпохе каменного, бронзового, железного веков и эпохи средневековья.

Стоянки каменного века обнаружены около города Быхова, деревень Боровка, Тайманово, Селец, Адаменка, Лазаревичи, Нижняя Тощица, агрогородков Новый Быхов, Обидовичи. Селища древних людей размещались на берегах рек, что позволяло жителям заниматься не только охотой, но и рыболовством.

Известно 10 селищ эпохи раннего бронзового века. Наиболее исследованным является селище в урочище Ксензова Гора в 4 км на юг от города. Во время исследований учеными были обнаружены три огнища выложенных камнем, кремневые орудия труда: скребки, ножи, клиноподобные топоры, ромбоподобные наконечники стрел, фрагменты керамики.

Начало железного века на Быховщине приходится на 7 ст. до н.э. и отмечает этап начала изготовления из болотной руды железных орудий труда. Укрепленные поселения этого периода были обнаружены в самом Быхове и деревнях Вязьма, Хомичи, Обидовичи, Барколабово, Яново.

С 9 в. известны первые летописные сведения о племенах, проживавших на белорусских землях. Как сообщает летописец Нестор в своей «Повести временных лет», в это время на землях нашего района расселились древнеславянские племена радимичей и дреговичей. Наиболее известные памятники древних славян — курганы, являвшиеся местами захоронений, которые сохранились возле Быхова и деревень Воронино, Нижняя Тощица, Селец и др.

Официальной датой основания города считается 1370 год. Одним из первых письменных источников, упоминающим Быхов, является «Список городов русских дальних и ближних», написанный не ранее 1380 года. Также город упоминается как «двор Быхов» в грамоте князя Дмитра Cеменовича от 31 мая 1393 г.

Есть много преданий о происхождении названия города. Наиболее распространенное из них повествует, что в укреплениях на месте Быхова жители укрывались от врагов — «быў хоў». По другой версии название содержит в себе корень славянского имени.

Расположенный на важнейшем торговом пути древности, известном как «путь из варяг в греки», Быхов имел развитые торговые связи. Но в историю вошел как неприступная пограничная крепость.

В 15 веке территория современного Быхова входит в состав Великого княжества Литовского и уже в 1430 г. город упоминается в актах возведения на великокняжеский престол князя Свидригайло. С 1495 года Быхов принадлежал князьям Гаштольдам. После угасания этого рода в 1542 г. был передан в казну ВКЛ, а позже в 1560 году оказался во владении у Иеронима Александра Ходкевича. В 1590 г. владелец Быхова Ян Ходкевич, занимавший должность гетмана Великого княжества Литовского, получил от короля грамоту на постройку здесь каменных замковых укреплений. В 1628 г. Быхов по брачному договору дочери Яна Кароля Ходкевича — Анны с Яном Сапегой, представителем одного из самых знатных родов ВКЛ, переходит во владения Сапег, которые продолжили строительство крепостных укреплений.

Город получил мощную бастионную фортификацию,800-метровыйвал с бастионами, равелинами и рвом в виде полукруга. При Сапегах в Быхове существовал собственный литейный пушкарский двор, в котором мастера «людвисары» отливали пушки разных калибров.

  Также в 17 веке в городе была возведена каменная синагога, которая являлась не только культовым сооружением, но и важным оборонительным укреплением. Прикрывая вход в город со стороны Могилевских ворот, ее стены, почти двухметровой толщины, являлись надежным укрытием для защитников города.

Во время восстания Богдана Хмельницкого Быхов не раз осаждали казацкие войска.

В период русско-польской войны(1654-1667 годов) Быхов завоевал славу неприступной крепости, выдержав не один приступ многотысячных войск неприятеля.

В годы Северной войны (1700-1721)на Быхов обрушились новые беды: сначала осада русскими войсками, затем — шведскими.

23 июня 1706 г. по пути в Киев на днепровской пристани города останавливался Пётр I.

В 1772 году, по первому разделу Речи Посполитой, Быхов был присоединен к Российской Империи, став одним из уездных городов Могилевской губернии. В 1781 году был утвержден герб города.

Неотъемлемой частью истории Быхова является история деревни Барколабово. Именно здесь был создан уникальный памятник древнеславянской письменности Барколабовская летопись.

С д. Барколабово связаны жизнь и деятельность Лаврентия Зизания (?-1634), белорусского педагога и церковного деятеля. Его «Азбукой» (1596), созданной вместе с братом Стефаном Зизанием, и «Грамматикой» (1596) пользовались в братских школах Беларуси, Украины и Литвы.

Милетий Смотрицкий, белорусский и украинский писатель-полемист, церковный и общественно-политический деятель в 1600 году был домашним наставником у князя Соломерецкого в д. Барколабово.

 Не обошла стороной Быховщину и Отечественная война 1812 года. В д. Сапежинка находился штаб второй русской армии под командованием князя П.И.Багратиона. Около аг.Новый Быхов его войска форсировали Днепр, направляясь под Смоленск на соединение с первой русской армией. Вследствие наполеоновского нашествия значительно уменьшилась численность населения, были разрушены города и села, подорвано сельское хозяйство и торговля.

Тесно связана судьба города и с революционными событиями. Осенью 1917 года здесь в здании женской гимназии находились под арестом генералы царской армии — Корнилов, Деникин, Марков и др.

В марте-апреле 1917 года в Быховском уезде был организован Совет рабочих и солдатских депутатов, а в конце ноября 1917 года создан 1-йБыховский революционный комитет.

За мужество и героизм, проявленные на фронтах гражданской войны в борьбе с интервентами и белогвардейцами, шестеро уроженцев района: А.В.Ставенков, В.П.Костюкевич, Б.Е. Шемпляхов, С.И.Гавриленко, Я.И.Тихонов, Н.И.Сиваков были награждены орденами Красного Знамени, Ставенков и Костюкевич — дважды.

В феврале 1919 года в д.Сорочино была образована первая сельскохозяйственная коммуна им.Карла Либкнехта.

В 1918-1920годах в г.Быхове, на стеклозаводе «Ильич», в деревнях Новый Быхов, Городец были созданы комсомольские ячейки.

Житель деревни Чигиринка Быховского уезда Н.З.Минчуков первым из граждан Советской России был награжден орденом Трудового Красного Знамени за спасение моста через реку Друть.

В 1929 году был создано луговое хозяйство «Воронино» — первый участник Всесоюзной сельскохозяйственной выставки от нашего района.

За предвоенные годы район получил значительное социально-экономическое развитие. Выросла урожайность, увеличилась численность скота. Сельскохозяйственное производство механизировалось: было создано три МТС, которые имели 115 тракторов, 23 комбайна, другую сельскохозяйственную технику. Обслуживали ее 242 механизатора.

В 1940 году в сто одной школе района обучалось 17000 детей. Действовало 19 домов-читален. В высших учебных заведениях занималось более 400 быховчан.

Наши земляки героически сражались на фронтах Великой Отечественной войны. Одиннадцати из них присвоено звание Героя Советского Союза. Два уроженца района стали кавалерами ордена Славы трех степеней. Так же одиннадцати солдатам и офицерам при освобождении района присвоено звание Героя Советского Союза. Среди них русские Владимир Мартынов и Петр Виниченко, белорус Иван Борисевич, узбек Гулям Якубов, казах Сундуткали Искалиев, грузин Галактион Размадзе, мужество и героизм которых были увековечены на мемориале воинской славы «Высота Героев» возле аг.Лудчицы.

Неувядаема боевая слава партизан Особого рейдового полка «Тринадцать», действовавшего на территории района под командованием Героя Советского Союза Сергея Владимировича Гришина.

Более 6 тысяч уроженцев района погибли на фронтах Великой Отечественной войны, 595 мирных жителей было сожжено и 8660 человек расстреляно. Судьбу Хатыни разделили деревни Красница, Студенка, Золотое Дно, Бовки, Ветренка, Городец, Добужа, Замошье, Лубянка, Лудчицы, Смолица, Трилесино .... — 84 деревни на Быховщине.

После освобождения жителями района велась непрерывная работа по восстановлению города промышленных предприятий и объектов сельского хозяйства. Были достигнуты высокие показатели в развитии культуры, образования, медицины и торговли.

Удостоены звания Героя Социалистического Труда 3 уроженца района. 42 жителя района награждены орденом Ленина, сотни отмечены другими правительственными наградами. Более 30 представителям Быховщины присвоены почетные звания заслуженного работника Беларуси.

История Быховского края запечатлена в историко-документальной хронике Быховского района «Память. Быховский район», изданной в 1990 году.

Земля предков наших — Быховщина — славна трудовыми традициями, боевыми подвигами при защите родного края от захватчиков. Известна она добрыми, отзывчивыми людьми, умеющими преодолеть трудности, помочь в беде. Они свято чтут славу предыдущих поколений, верны их доблести и свершениям в своих трудовых делах.

Гісторыя горада Быхава з канца XIV да канца XVIII стст.

Быхаў, які раней насіў назву Стары Быхаў, уваходзіў у Аршанскі павет Віцебскага ваяводства. Адыгрываў вельмі важную ролю як прыстань на Дняпры, замак-фартэцыя і пункт вырабу і рамонту ўзбраення і амуніцыі ў Верхнім Падняпроўі, а таксама, як мясцовы рэлігійны, эканамічны і адміністрацыйны цэнтр Быхаўскага графства. Паводле народнага падання назва горада паходзіць ад слоў “Быў хоў” месца, дзе мясцовыя жыхары хаваліся ад нападу непрыяцеля. Узнік горад на месцы старажытнарускага гарадзішча.

Гістарычныя крыніцы ўзнікненне Быхава адносяць да часу не раней за 1387 г. і не пазней за 1406 г. З XIV ст. горад у складзе Вялікага княства Літоўскага. Быхаў узгадваецца ў “Спісе гарадоў Рускіх Бліжніх і Дальніх”, змешчанага ў Васкрасенскім летапісе і ў актах Узвядзення Свідрыгайлы на літоўскі трон у 1430 г.

У 2-й палове XV ст. належыў князю Дз. С. Друцкаму-Зубравіцкаму па празванні Сякіра. Яго дачка Марына пабралася шлюбам з князем С.С. Гальшанскім-Трабскім і валодала Быхавам сумесна з мужам, а потым як удава. Памерла каля 1495 г., завяшчала Быхаў свайму унуку А. Гаштольду. Ён перадаў Быхаў свайму сыну Станіславу, які памёр у 1542 г., пасля чаго Стары Быхаў перайшоў да вялікага княза Жыгімонта I Старога. Быхаў пераўтварыўся ў цэнтр дзяржаўнага стараства і здадзены ў заклад князю І. Саламарэцкаму, які ў 1556 г. перазаклаў Быхаў Е.А. Хадкевічу. Апошні ў 1560 г. атрымаў прывілей на валоданне Быхавам у якасці лена, а потым і вотчыны. Прывілеямі караля Сігізмунда Аўгуста ад 1556 і 1568 гг. Стары Быхаў падараваны старасту жмудскаму і губернатару Ліфляндскаму Яну Ераніму Хадкевічу, які стаў называцца “Графам на Шклове, Быхаве, Глуску і Мышы”. У XVI ст. узнікла быхаўская людвісарня, якая пераўтварыла Стары Быхаў у вельмі важны вайскова-стратэгічны цэнтр Верхняга Падняпроўя. У канцы таго ж стагоддзя распачата будаўніцтва быхаўскага замка і ўмацаванняў (замкавых і гарадскіх). Ян Караль Хадкевіч (апошні ўладальнік Быхава з роду Хадкевічаў) заснаваў у Старым Быхаве касцёл Св. Казіміра. Пасля шлюбу яго дачкі Ганны з сынам канцлера Л. Сапегі Янам Станіславам у 1621 г. Быхаў перайшоў да Сапегаў.

Пад канец XVI ст. у час антыфеадальных паўстанняў на Украіне і Беларусі ў наваколлі Быхава дзейнічалі казацкія атрады пры садзеянні гарадскіх нізоў у лютым 1590 г. Быхаў заняў атрад Мацюшы Федаровіча, шляхта, ліхвяры і арандатары былі перабіты. Зімой 1595 г. пасля разгрому Магілёва праз Быхаў на Рэчыцу, праходзіў атрад Севярына Налівайкі. Улічваючы важнае стратэгічнае становішча горада, гетман ВКЛ Ян Караль Хадкевіч пачаў будаўніцтва ў 1590-1619 гг. у Быхаве мураванага замка і пераўтварыў горад у магутную крэпасць. На гэта паўплаывала і тое, што драўляны замак які стаяў у Быхаве раней моцна пацярпеў пад час казацкіх хваляванняў. Неабходна памятаць, што “наезд” Мацюшы Федаровіча – гэта не адкрытыя ваенныя дзеянні, а рабунак рэгіёна. Падобныя рэчы былі звычайнай справай падчас войн – вайсковыя атрады (асабліва казакі) карміліся за кошт насельніцтва тэрыторый, праз якія яны ішлі. У вельмі кепскім становішчы апыналіся сяляне і мяшчане пасля няўдалых войнаў ці дэзертырстве казацкіх кошаў па вяртанні на Украіну. Што і адбылося ў 1590 г. Чаго нельга казаць пра Севярына Налівайку – тут быў бунт у самым яго сапраўдным выглядзе.

З 1621 г. паводле шлюбнага дагавору дачкі Яна Караля Хадкевіча з літоўскім маршалкам Янам Сапегам, горад перайшоў ва ўладанні Сапегаў.

Трэба адзначыць, што XVII- пач. XVIII стст. быў “зорным часам” для Старога Быхава. Горад у першай палове XVII ст. інтэнсіўна развіваўся, а з сярэдзіны XVII ст. адыгрываў важную ролю ў канфліктах з Маскоўскай дзяржавай у якасці асноўнага фарпоста на Дняпроўскім рубяжы.

Так у першай трэці XVII ст. завяршаецца перабудова замкавага ансамбля і пачынаецца будаўніцтва сінагогі. У гэты ж час разбудоўваецца новая слабада на левым беразе Дняпра, што звалася Лявонаўскай.

Падчас грамадзянскай казацка-сялянскай вайны 1648-1654 гг. Быхаў неаднаразова асаджалі казацкія войскі ўраджэнца Быхава Філона Гаркушы. У 1648 г. з атрадам казакоў ён прыбыў з Украіны на Беларусь. Тут рады паўстанцаў папоўнілі беларускія сяляне, часткова з Быхаўскага графства.

У разгар руска-польскай вайны сярэдзіны XVII ст. (1654-1667 гг.) Стары Быхаў увесь час быў жаданым стратэгічным пунктам для абодвух бакоў. Горад з’яўляўся вельмі важным, бо стрымліваў развіццё наступлення маскоўскіх войск у Падняпроўі.

Удзел Старога Быхава ў ваенных канфліктах другой паловы XVII - пач. XVIII стст. можна прасачыць па шэрагу аблог:

Аблога 1654 — 1656 гг. Пачалася ў жніўні 1654 г. Быхаў перашкаджаў казацкаму войску наказнога атамана палкоўніка І.Н.Залатарэнкі развіваць наступленне на Падняпроўі. У сярэдзіне снежня 1654 г. Стары Быхаў дэблакіравала войска гетмана Я.Радзівіла і В.Гасеўскага і заняло яго, адцясніўшы казакоў да Новага Быхава. Толькі ў маі 1655 г. войска Залатарэнкі зноў прыступіла да аблогі горада. У грамаце да насельніцтва ад 7 мая атаман пісаў: «По сотнокротным упомннаньем упаминаю жебысте се поклонили Его Царскому Величеству, а над собою, женамии детми своими змиловалися. Бо ведайте о том певне, коли вас достанем през меч, а малого дитяти живити не будем». Праз 10 дзён была паслана яшчэ адна грамата, на якую быў атрыманы адмоўны адказ. Раздражнёны няўдалай аблогай горада, Б. Хмяльніцкі загадаў Залатарэнку выкапаць перад гарадскімі брамамі роў,  каб перашкодзіць вылазкам гарнізона і не прадпрымаць актыўных дзеянняў. Казакі былі пераведзены ў цэнтр Беларусі, а іх месца заняла армія кн. А.Н.Трубяцкога (11 палкоў на чале з наёмнымі палкоўнікамі Е.Цыклерам, Х.Юнкманам, Г.Фанстаданам, Л.Марцятусам, Я. Ронартам, А. Гохгардам, К.Крафертам, Е.Франзбекам, А.Гамонтам, а таксама Т.Кундліным і Л.Азар'евым). У чэрвені 1655 г. да быхаўскіх мяшчан з граматай аб здачы горада звярнуўся сам цар. Ваенныя дзеянні арміі Трубяцкога працягваліся да 26 ліпеня. Князь некалькі разоў заклікаў быхаўцаў здацца, але тыя адхілялі прапановы, рабілі начныя вылазкі. Прычыны ўпартага супраціўлення царскія ваяводы бачылі ў магутнасці Быхаўскага замка і добрай забяспечанасці яго прыпасамі. Сваю ролю адыграла і грамата караля Яна II Казіміра ад 31 мая 1655 г., паводле якой за мужнасць жыхары Быхава на 20 гадоў вызваляліся ад усіх падаткаў, за кошт каралеўскага скарбу дадаткова наймалася 300 чалавек нямецкай пяхоты для далейшай абароны горада. У пачатку жніўня частка расійскіх войск з-пад Быхава была перакінута да Слуцка і на Панямонне, аднак у пачатку Кастрычніка сюды вярнуліся казакі пад камандаваннем І. Залатарэнкі. 7 кастрычніка аблога горада аднавілася. 8 кастрычніка быхаўскі гарнізон зрабіў вылазку, у выніку якой загінуў Залатарэнка, падчас герца. У гэты час выбухнула паўстанне супраць казацкай старшыны. Казацкае войска страціла баяздольнасць і адступіла на Украіну. У канцы 1655 г. расійскія войскі былі вымушаны паступова знімаць аблогу горада. Тут застаўся толькі адзін полк з дваццацідвух сотняў на чале з палкоўнікам І.Нячаем, які складаўся пераважна з сялян Усходняй Беларусі, што запісаліся ў казакі. У Быхаве, які моцна цярпеў ад абстрэлаў, бушавалі частыя пажары, змяншаліся запасы хлеба. Гарнізон меў 1000 чалавек наёмнай пяхоты, што абаранялі замак, на валах горада было 18 харугваў мяшчан, шмат узброеных сялян з Быхаўскага павета і асобнае фарміраванне з 1000 яўрэяў. У пачатку 1656 г. аблога была фактычна спынена ў сувязі з Віленскім перамір'ем 1656 г.

1659 г. Абарона ад карнага маскоўскага войска. У пачатку 1657 г. пасля 18-месячнай аблогі расійскія войскі сумесна з казакамі І.Нячая штурмам захапілі Быхаў. У 2-й пал. 1658 г. І.Нячай здрадзіў маскоўскаму цару і перайшоў на бок польскага караля. Сваёй рэзідэнцыяй ён зрабіў добра ўмацаваны г. Стары Быхаў. Дзеянні І.Нячая не выклікалі энтузіязму ні ў радавога казацтва, ні ў быхаўскіх мяшчан, якія слухалі яго «поневоле» і заявілі, што «впредь помогать ему не будут». Карнае войска расійскіх ваявод С.Д.Змеева і І.І.Лабанава-Растоўскага 24 мая 1659 г. падышло да горада і пачало аблогу, якая працягвалася да 14 снежня і закончылася начным штурмам Быхава. Поспеху штурму ў значнай ступені садзейнічала здрада членаў гарадскога магістрата Ільініча і Ранкоўскіх, а таксама каменданта Быхаўскага замка немца Шульца, які адчыніў браму. «Впавші» ў Быхаўскую фартэцыю, расійскае войска «людей всех, в той осаде бывшнх, высекло»; асабліва пацярпела палонная шляхта, якую знішчылі «в пень». У данясенні цару І.І.Лабанаў-Растоўскі паведамляў, што «государевы ратные люди город Старый Быхов приступом взялииизменников Ивашку Нечая и брата его Самошку Выговского, а иных многих в ночное время побили». Ад аблогі і штурму замак моцна пацярпеў. У час успыхнуўшага пажару «...в каменном городке... с порохом взорвало палату, а в той... палате были порох ручной и пушечный и пушечные ядра, ...свинцу 12 свиней да пушечных ядер больших и малых 1843 ядра да 700 пуль мушкетных, да в том же погребу быховских мещан в кадех меду сырцу сто пуд да сукна и иную рухлядь». У замку паднавілі пашкоджаныя ўмацаванні і, там размясціўся маскоўскі гарнізон.

Аблога 1660—1661 гг. праводзілася казакамі і войскамі Рэчы Паспалітай. У снежні 1659 г. Стары Быхаў занялі расійскія войскі. Ваявода Ф.Абярнібесаў 26 кастрычніка 1660 г. паведамляў цару пра цяжкае становішча расійскага войска, якое безупынна асаджалі казакі палкоўніка Дз.Мурашкі і гетмана С.Чарнецкага, што стаялі лагерам у Баркулабаўскім манастыры. Паводле інфармацыі палкоўніка Гохварта, якая адносіцца да канца 1661 г., яго салдаты «голод и нужды всякие терпели, и траву, и лебеду, и мокрицу, и лошадиное мясо, и сырые говяжьи кожи, варя, ели». У асаджаных было 18 палкавых гармат і 2 пішчалі-бамбарды. 11 снежня 1661 г. да Быхава падышло войска Рэчы Паспалітай у складзе 7 тыс. конных і пешых салдат з 11 гарматамі пад камандаваннем С.Чарнецкага. Расійскі гарнізон Быхава інтэнсіўнай аблогі не вытрымаў і праз некалькі дзён горад здаўся.

Паўночная вайна Расіі са Швецыяй 1700-1721 гг. прынесла Быхаву і навакольным землям новыя выпрабавані. Становішча ўскладнялася яшчэ і абвастрэннем міжусобнай барацьбы магнацка-шляхецкай алігархіі Вялікага княства Літоўскага за вярхоўную ўладу. Сапегі – ўладальнікі Быхава – перайшлі на бок Карла ХII, каб заручыцца ягонай падтрымкай. Па загаду караля Рэчы Паспалітай Аўгуста II, саюзніка Расіі, да Быхава былі накіраваны войскі.

Аблога Быхава 1702 г. Праводзілася казакамі і войскамі ВКЛ у час Паўночнай вайны 1700—21 гг. уладальнік Быхава К. Сапега ў час вайны падтрымліваў шведскага караля Карла XII, а ў перыяд двоеўладдзя — Станіслава Ляшчынскага, шведскага стаўленіка, які ў 1704 г. Варшаўскай канфедэрацыяй шляхты быў выбраны польскім каралём. Былы польскі кароль і курфюрст Саксоніі Аўгуст II разам са сваім саюзнікам расійскім царом Пятром I пачаў ваенныя дзеянні супраць С.Ляшчынскага і яго прыхільнікаў. 29 жніўня 1702 пачалася аблога Быхава. Да яго падышлі тры казацкія палкі (Нежынскі, Старадубскі і Прылуцкі) пад камандаваннем наказнога гетмана запарожскага войска палкоўніка М.Міклашэўскага. 31 жніўня з боку Магілёва прыбыло войска К. К. Сяніцкага ў складзе Беларускай дывізіі, конніцы беларуска-літоўскіх татараў і батарэі артылерыі, у тым ліку 15 вялікіх гармат з Магілёва. Пазней падышлі Лубенскі і Гадзяцкі казацкія палкі. Гарнізон асаджанага Старога Быхава складаўся з гарадскога, валаснога і шляхецкага апалчэнняў, Валоскай драгунскай і Запарожскай казацкай палкоўніка Сердзюка конных харугваў, наёмнай запарожскай, венгерскай і нямецкай пяхоты. У горадзе і Быхаўскім замку было 30 гармат. Кіравалі войскам Парнаўскі падкаморы М.Більдзюкевіч і тагачасны быхаўскі губернатар оберст-лейтэнант Я.Дэро. Войскі К.К.Сяніцкага абкружылі горад шанцамі, з дапамогай апрошаў (вузкіх, глыбокіх, зігзагападобных равоў для бяспечнага набліжэння да праціўніка) пачалі падступацца да бастыённых умацаванняў Быхава: капаліся падземныя хады для закладкі мін пад гарадскія валы, бесперапынна вялася артылерыйская стральба. Асабліва вялікія разбурэнні і пажары рабіла велізарная магілёўская гармата - «галандка», якая скарыстоўвала 52-фунтовыя бомбы (на адзін зарад ішло 45 кг. пораху). Абаронцы горада білі ў адказ карцеччу, рабілі ўдалыя вылазкі, нават захоплівалі казацкія гарматы. Але 10 кастрычніка гарнізон Быхава мусіў здацца на ганаровых умовах і прысягнуў каралю Аўгусту II. Горад і замак разам з гарматамі і ўсёй амуніцыяй пераходзілі да Сяніцкага, частка гарнізона і наёмнікі пераводзіліся ў Магілёў, запарожцы амнісціраваліся, мя- шчанам пакідаліся ўсе вольнасці і прывілеі. У склад гарнізона замка ўводзілася 400 гвардзейцаў караля Аўгуста II. Восенню 1704 г. рускае войска пад камандаваннем Рапніна ачысціла горад ад шведскіх войск і атрадаў Сапегі . 23 ліпеня 1706 г. на Дняпоўскім шляху ў Кіеў Пётр I каля Быхава вёў перагаворы з камендантам крэпасці Сініцкім аб выкананні ім саюзніцкіх абавязацельстваў у барацьбе супраць шведаў. 24 верасня 1706 г. кароль Аўгуст II адрокся ад прастола, каралём стаў Станіслаў Ляшчынскі, да якога перайшла вялікая колькасць магнатаў Беларусі і Літвы. У 1707 г. на бок шведскага караля адкрыта перайшоў камендант Быхава І. Сініцкі.

1707 г. Абарона супраць расійскіх войск. Пасля ўзяцця Старога Быхава казакамі і войскамі ВКЛ у кастрычніку 1702 г. генерал артылерыі ВКЛ К.К.Сініцкі практычна стаў адзіным правіцелем Быхаўшчыны і прыбраў да сваіх рук прыбыткі Магілёўскай эканоміі. Разам са сваімі прыхільнікамі збіраўся здрадзіць каралю Аўгусту II і рыхтаваў выступленне супраць расійскіх войск. Спачатку ён загадаў узмацніць бастыённыя ўмацаванні горада, што было зроблена «крывавай людской працай». Пасля прыбыцця ў Быхаў войск пад камандаваннем яго брата — падстолія ВКЛ, палкоўнікаў Ліндорфа і Берлінкурта К.К.Сініцкі падняў мяцеж. Была абрабавана расійская армейская казна, якая дастаўляла салдацкія грошы да месца дыслакацыі палкоў. Сініцкія накіравалі паведамленне пра свой мяцеж прыхільнікам Сапегаў і шведскаму каралю Карлу XII з заклікам прыйсці на Беларускае Падняпроўе, абяцаючы ім усялякую падтрымку. У адказ Пётр I тэрмінова накіраваў некалькі дзесяткаў расійскіх палкоў пад камандаваннем генералаў Боўра, Чамберса, Фонвердэна і Валконскага. Быхаў на той час уяўляў першакласна ўмацаваную цытадэль з вялікай колькасцю гармат, пешага і коннага войска. Насельніцтва адмоўна ставілася да мяцежнікаў, аднак пад пагрозай смерці было вымушана заняць баявыя пазіцыі па лініі абароны горада. Безупынная бамбардзіроўка Быхава і асабліва замка вялася кругласутачна некалькі дзён запар. Вялікія разбурэнні і пажары, адсутнасць дапамогі ад Сапегаў і караля Карла XII вымусілі Сініцкіх пайсці на перагаворы аб капітуляцыі. 25 чэрвеня было падпісана пагадненне з 13 пунктаў пра ўмовы здачы Быхава расійскім войскам. Паводле пагаднення, у замку павінны быць 2 каменданты і змешаны гарнізон з войск Расіі і ВКЛ, жыхары горада і воласці захоўвалі свае правы і прывілеі, старшыя афіцэры з мяцежнага войска прысягалі ніколі не ваяваць супраць «найсветлейшего царя», Сініцкія маглі свабодна пакінуць Быхаў, уся артылерыя горада і замка павінна была застацца на валах. Але расійскія генералы, што падпісвалі пагадненне, ужо мелі на руках царскі загад пра арышт Сініцкіх і высылцы іх у Сібір. Пасля здачы горада і замка, закаваных у кайданы, братоў Сініцкіх вывезлі ў ссылку. Пасля гэтага і «ўсю армату быхаўскую, якой было некалькі дзесяткаў штук, а таксама армату замкавую замка Магілёўскага 15 штук... Масква, склаўшы ў байдары, адправіла ўніз Дняпром да Кіева». Мяркуючы па інвентары «арматы цэйхгауза» за 1707, у Быхаве было 30 сваіх гармат калібрам ад 1 да 100 фунтаў, каля 50 бочак «пораху» крычаўскага, пяхотныя і артылерыйскія гранаты, шмат вайскавога рыштунку. Рускі гарнізон у некалькі тысяч салдат стаяў у Быхаве больш як 7 гадоў, потым разбурыў гарадскія брамы, узарваў умацаванні і пакінуў горад.

Такім чынам, бачна, што Стары Быхаў прымаў непасрэдны ўдзел у вайсковых канфліктах канца XVI – пач. XVIII стст. Доўгатэрміновыя аблогі з’яўляюцца паказчыкам таго, што горад з’яўляўся добраўмацаванай і ўзброенай крэпасцю, а самі мяшчане былі сапраўднымі патрыётамі сваёй Радзімы, мужна баронячы свой горад.

Роля Быхава ў адносінах паміж Рэччу Паспалітай і Маскоўскай дзяржавай, а таксама яго парубежнае становішча абумовіла яго эканамічнае разівццё. Насельніцтва групавалася ў мяшчанскай і яўрэйскай абшчынах. За карыстанне зямлёй яны плацілі ўладальніку горада грашовы чынш і выконвалі павіннасці замку. Мяшчане ж падтрымлівалі гарадскія ўмацаванні ў належачым стане. З мэтай папоўніць колькасць гарадскіх мяшчан у 1630-х гг. была пабудавана Слабада Лявонаўская, яе пасяленцы былі вызвалены ад подацей і іншых півіннасцей на 14 гадоў.

Пасля гэтых войнаў усталявалася больш-менш мірнае і спакойнае жыццё. Так у 1747 г. у Старым Быхаве было 247 двароў, бібліятэка, паташня, саладоўня, лазня, астрог.

У 1755 у Быхаве было 2522 жыхары, 534 двары, з’явілася малітоўная школа, 9 гандлёвых радоў, праводзіліся 3 кірмашы на год. Пасля 1-га падзелу Рэчы Паспалітай (1772 г.) Стары Быхаў перайшоў у склад Расійскай імперыі.